Tahran
Kendine has motiflerin işlendiği ve çoğunlukla kırmızı tonlarının kullanıldığı halılar İran’da ve dünyada Türkmen halısı olarak adlandırılıyor.
Doğal malzemelerle dokunan el emeği göz nuru bir halının tamamlanması büyüklüğüne göre bir yıldan fazla sürebiliyor.
Ev ekonomisine katkı
Çiftçilik ve hayvancılığın yapıldığı Kelale'de Türkmen kadınlar, evlerinde kurdukları tezgahlarda halı dokuyarak ev ekonomisine katkıda bulunuyor.
Asgari ücretin 6 milyon tümen (Yaklaşık 3 bin TL) civarında olduğu ülkede evde dokunan bir halının satılması en az bir asgari ücretlinin yıllık kazancı kadar gelir elde edilmesini sağlıyor.
Türkmen kadınların el emeği dokuma kilim ve halılar daha tezgahtan inmeden alıcı buluyor. Deve yünü, keçi tiftiği ve koyun yününün yanı sıra saf ipekten dokunan halılar renkleri ve nakışlarıyla dikkati çekiyor.
Her birinin ayrı hikayesi olan klasik Türkmen motif ve nakışlarını işleyen kadınlar, siparişe göre farklı modelde kilim ve halılar da dokuyor.
Türkmen kadınlar türkülere konu olan kilimleri dokumada birbirine yardımcı oluyor. Onlar halı dokurken etraflarında annelerinden sürekli bir şeyler isteyen çocukları da eksik olmuyor.
Dokuması en zoru iki taraflı ipek halılar
Türkmen halılarının en zoru ve en çok zaman alanı iki taraflı ipek halılar. Bu halıları genellikle iki kadın aynı anda dokuyor. Halının iki tarafına oturan kadınlar bir ahenk içinde çalışarak bir diğer taraftaki motiflerin karışmaması için özen gösteriyor.
İki kadının birlikte çalışmasıyla 1,5 metrekare ipek halının dokunması yedi ayı geçiyor. Tabii bu, halının tek iş olarak görülmesi durumunda mümkün oluyor. Eğer başka işler de görülecekse halının bitmesi iki kat uzun sürebiliyor.
Halının bir kişi tarafından dokunması durumda ise bu zaman daha da uzayabiliyor. İran’ın diğer bölgelerinde dokunan ipek halıların aksine Türkmen ipek halılar iki yüzlü dokunuyor. Bu da kullanılan malzemenin ve emeğin iki kat artması anlamına geliyor.
Her iki yüzüne de farklı renk ve motiflerin işlendiği bu halılar bir evin iki farklı halı ihtiyacını giderebiliyor.
Türkmen ipek halısı yatırım aracına dönüşmüş durumda
Bu kadar fazla sarf malzemesi, emek ve zaman isteyen halıların fiyatı ise haliyle yükseliyor.
Fiyatından dolayı büyük ebatları çok tercih edilmeyen ipek halılar daha çok 1 metreye 1,5 metre ebadında tercih ediliyor.
Kimi alıcılar ise klasik motiflerin dışında manzara ya da fotoğraf görüntüsünün işlenmesini isteyebiliyor.
Ebadı küçük olmasına rağmen sanat eseri sayılabilecek ipek halıların 1,5 metrekaresi neredeyse 75 bin lira civarında satılıyor. Fiyat bu kadar yüksek olsa da alıcılar neredeyse bir yıl beklemeyi göze alarak siparişlerini veriyor.
Ekonomik sorunların yaşandığı ülkede halı bir nevi yatırım aracı haline dönüşmüş durumda. Estetik kaygının yanı sıra parasının değer kaybına uğramamasını isteyen İranlılar paralarını halıda değerlendirmeyi de tercih ediyor.
"Halı bir Türkmen sanatıdır"
Kelale’de neredeyse her evde bir halı tezgahı bulunuyor.
AA muhabirine konuşan 2 çocuk annesi İciba Teki, Türkmen kadınların halı dokumadan duramadığını söyledi.
"Halı bir Türkmen sanatıdır." diyen Teki, 7 yaşında halı dokumaya başladığını ve 41 yaşında olmasına rağmen hala bu işe devam ettiğini dile getirdi.
İki tarafı ipek Türkmen halısının sarf malzemesinin oldukça pahalı olduğunu söyleyen Teki, 1,5 metrekarelik bir halının sadece ipeğinin 25 milyon tümen (yaklaşık 12 bin 500 yüz TL) civarında olduğunu aktardı.
Teki, iki kadının başından kalkmadan bir halıyı yaklaşık 7 ayda bitirebildiğine, bunun da ciddi bir emek olduğuna dikkati çekti.
Klasik Türkmen motiflerinin sıkça dokunması nedeniyle her kadın tarafından bilindiğini belirten Teki, "Türkmen motifleri var. Onlar en kolay örülenler. Buna göre fiyatı da düşük oluyor. Motifleri karmaşık olanların yapılması daha zor oluyor ve vakit alıyor. Her ilmekte motife bir kere daha bakma ihtiyacı hissediliyor." diye konuştu.
Karşılarında bir motif çizimi olması durumunda her türlü halıyı dokuyabildiklerini söyleyen Türkmen kadın, "İki çocukla zor oluyor ama alışkanlık haline gelmiş. Halı dokuma olmadan vakit geçmiyor. Yani hayatın olmazsa olmazı. Ayrıca ihtiyaçlar bitmiyor. Halılar daha tezgahtayken satmak zorunda kalıyoruz." ifadelerinde bulundu.
Teki, emeklerinin karşılığını tam olarak alamamaktan şikayet ederek kendilerinden alınan halıların dışarıda iki ya da üç kat pahalıya satıldığını sözlerine ekledi.